Obentō[1] lub bentō (弁当) to wywodzący się z tradycji japońskiej posiłek serwowany w pudełku. Zazwyczaj składa się on z porcji ryżu lub makaronu, mięsa/ryby, a także warzyw i owoców. Bento jada się w szkołach, w pracy, w trakcie podróży, w restauracji, podczas pikników i w wielu innych sytuacjach. Jest ono ściśle powiązane z życiem codziennym Japończyków i stanowi nieodłączny element ich kultury.
Bento można zakupić w specjalnych sklepach i na stacjach kolejowych lub przygotować samodzielnie w domu. Wiele japońskich matek poświęca sporo czasu na tworzenie pięknych dekoracyjnych pudełek: lepi urocze figurki z ryżu, wycina kształty z warzyw itd. Wystylizowane bento, nawiązujące do kultury popularnej, to kyaraben. To właśnie z takimi jadalnymi dziełami sztuki kojarzone jest najczęściej bento na świecie. W tym artykule nie chcę jednak rozwodzić się nad rodzajami bento, bo tych jest naprawdę wiele. Każdemu poświęcę osobny artykuł na blogu, a tymczasem skupię się na konkretach.
Japońska sztuka bento
Bento jest doskonałym przykładem estetyzacji japońskiej codzienności. Estetyka japońska jest zdecydowanie różna od estetyki zachodniej. Ta druga koncentruje się głównie na sztuce, przez co wszelkie przedmioty znajdujące się poza jej obszarem są spychane na margines. W kręgu zainteresowania estetyki japońskiej znajdują się nie tylko tradycyjne formy sztuki, takie jak malarstwo czy fotografia, ale i zwykła codzienność. Japończycy poszukują piękna w otaczającej rzeczywistości. Czynniki estetyczne odgrywają w ich życiu ogromną rolę, poszukują ich w dziedzinach życia pozornie niezwiązanych z estetyką. Prozaiczne praktyki urastają do rangi sztuki. Widać tu duży wpływ buddyzmu zen, który podkreśla ogromną wagę prostych czynności. Warto wspomnieć o charakterystycznych dla tego kraju aktywnościach, takich jak sztuka projektowania ogrodów (teien), sztuka kształtowania miniaturowych roślin (bonsai), sztuka układania kwiatów (ikebana) czy japońska ceremonia parzenia herbaty (chanoyu). Obcowanie z pięknem ma charakter egalitarny, jest dostępne dla wszystkich. Takie podejście do otaczającej rzeczywistości sprawia, że estetyka jest obecna wszędzie, dla Japończyków bowiem każdy aspekt życia może wywołać efekt estetyczny[2].
Cechy charakterystyczne dla japońskiego bento
Kolor
W komponowaniu bento dużą wagę przykłada się do koloru. Najczęściej odzwierciedla on aktualną porę roku. Zimą w pojemniku króluje biel, wiosną róż, latem czerwień i zieleń, jesienią zaś odcienie czerwieni i złota. Bento stanowi odbicie zmieniającej się przyrody.
Duży nacisk kładzie się na zachowanie naturalnej barwy produktu, stosując różne techniki gotowania. Szczególnie ważne jest to przy zielonych warzywach, które w trakcie obróbki termicznej tracą swój głęboki kolor. Warzywa gotuje się zazwyczaj na parze. Już samo obgotowanie zielonych warzyw podkreśla ich barwę. Popularną techniką smażenia jest stir-fry. To szybkie smażenie na dużym ogniu połączone z mieszaniem. Metoda ta pozwala na zachowanie koloru, jak i odpowiedniej tekstury warzyw
Barwa produktu odnosi się nie tylko do pory roku, ale i zakorzenionych w japońskiej kulturze symboli. Kolor czerwony i złoty związany jest ze szczęśliwymi wydarzeniami, np. zaślubinami. Zdarza się, że pewne produkty umieszcza się w bento nie ze względu na ich smak, a symboliczne znaczenie. Najpopularniejszym i chyba najczęściej powtarzanym symbolem w bento jest japońska flaga odwzorowana w hinamaru bento. Pojemnik wypełnia się ryżem, na środku którego umieszcza się marynowaną morelę umeboshi. Takie bento widzicie na poniższym zdjęciu.
Porcje na jeden kęs
Produkty w bento kroi się w porcje na jeden kęs, dzięki czemu bento można zjeść w każdym miejscu, wystarczy wziąć do ręki pudełko i pałeczki. To bardzo praktyczne rozwiązanie, które pozwala przy okazji na o wiele ciekawsze ułożenie produktów w pojemniku. Samo jedzenie układa się ściśle, aż pod samą pokrywkę, co sprawia że produkty nie przemieszczają się w trakcie transportu. Nie ma więc obawy o to, że urocza panda ulepiona z ryżu rozpadnie się po dotarciu na piknik.
Japońskie bento a zachodni lunchbox
Co odróżnia bento od europejskiego lunchboxu? Przede wszystkim wysoki poziom estetyki, dbałość o szczegóły, odpowiedni dobór produktów, zastosowanie specjalnych technik gotowania, ogromna różnorodność, a także charakterystyczne krojenie poszczególnych elementów na małe porcje. Bento ma cieszyć nie tylko podniebienie, ale i oko. W końcu apetyczne jedzenie zawsze smakuje lepiej.
Więcej o bento, w tym także o kwestiach praktycznych bentowania, dowiecie się z mojej pierwszej książki „Lunchbox na każdy dzień. Przepisy inspirowane japońskim bento”. Książka jest dostępna w Empiku i większości księgarni internetowych.
