Dzień dobry,
Jak już Wam wspominałam, istnieje wiele rodzajów japońskiego bento. Ostatnio przybliżyłam Wam tradycję i ideę bento wschodzącego słońca, czyli hinomaru bento, dziś kolej na ekiben – bento, które towarzyszy podróżnym w Japonii. Jeśli macie w planach odwiedzenie Kraju Kwitnącej Wiśni, to koniecznie na listę rzeczy do wypróbowania dopiszcie bento, które można kupić na stacjach kolejowych. Z pewnością nie pożałujecie.
W dzisiejszym wpisie możecie zobaczyć zdjęcia autorstwa Magdaleny z bloga Japonia bliżej bento. Ogromnie dziękuję za podzielenie się kilkoma migawkami z licznych podróży. Bez wątpienia stanowią niezwykle wartościowe dopełnienie dzisiejszego artykułu.
Znaczenie kolei w Japonii
Jednym z głównych środków komunikacji w Japonii są pociągi. Początek kolei w Kraju Wschodzącego Słońca datuje się na rok 1872, kiedy to otworzono pierwszą linię kolejową pomiędzy Shimbashi (obecnie część Tokio) i Yokahamą. Już kilkanaście lat później podróżującym zaczęło towarzyszyć bento, którego oblicze zmieniało się wraz z rozwojem tego środka komunikacji.
Japonia uważana jest za ojczyznę kolei o dużych prędkościach. Już po II wojnie światowej podjęto tam prace mające na celu zwiększenie prędkości pociągów. Rozwiązaniem okazała się budowa nowej linii z zastosowaniem toru o szerokości 1435 mm (do tej pory w Japonii istniały jedynie wąskotorowe linie kolejowe). W 1959 roku rozpoczęto budowę Shinkansen, pierwszej linii kolejowej przeznaczonej dla superszybkich pociągów. W 5 lat później, 1 października 1964 roku, linia kolejowa została oddana do użytku publicznego. Na linii z Tokio do Osaki o długości 515 km pociągi osiągały prędkość 210 km/h, co stanowiło ogromny przeskok, biorąc pod uwagę fakt, że do tej pory japońskie pociągi rozwijały średnią prędkość 80 km/h[1]. W kolejnych latach nastąpił intensywny rozwój sieci Shinakansen. Powstawały kolejne linie kolejowe, a także nowe modele pociągów. Rozwój technologiczny pozwolił na osiąganie coraz to większej szybkości w trakcie jazdy, a co za tym idzie skrócenie czasu podróży. Nic dziwnego, że pociągi są obecnie w Japonii najczęściej wybieranym środkiem komunikacji. Większości pasażerom przejazd umila specjalny rodzaj bento, określany mianem ekiben.
Ekiben – bento, które umila podróż
Słowo „ekiben”(駅弁) powstało z połączenia eki (駅), które oznacza dworzec oraz ben, będącego abrewiacją (skrótem) od słowa bento (弁当), czyli lunchboxu, pojemnika na jedzenie. Jest to po prostu japoński lunchbox sprzedawany na stacjach kolejowych. Ekiben jest nieodłącznym elementem podróży w Japonii. Prawdopodobnie istnieje ponad 1600 rodzajów ekiben sprzedawanych podróżującym w Japonii na około 5000 stacjach. Szacuje się, że każdego dnia sprzedaje się 12 milionów ekiben[2].
Ekiben pojawiło się w epoce Meiji (1868-1912), a jego tradycja sięga roku 1885, kiedy to sprzedano pierwsze bento na stacji w Utsunomiya[3]. Mimo, że zdania są podzielone, większość badaczy przyjmuje, że były to dwie kulki ryżowe (omusubi) nadziane piklowaną śliwką (umeboshi), doprawione solą i sezamem, a następnie zawinięte w liść bambusa[4].
Pierwsze ekiben były dość proste i odpowiadały wymaganiom większości pasażerów. Z czasem zaczęły się pojawiać bardziej różnorodne i rozbudowane zestawy. Podróże pociągiem stały się okazją do zapoznania się z nowymi potrawami i smakami charakterystycznymi dla kuchni danego regionu. Bardziej wyszukane bento w postaci makunouchi bento pojawiło się najprawdopodobniej pod koniec XIX wieku, lecz nie wcześniej niż w 1888 roku[5].
Rok później pojawiły się pierwsze wagony restauracyjne w pociągach, jednak serwowano w nich jedynie zachodnie posiłki przeznaczone dla podróżników nieprzyzwyczajonych do japońskiej kuchni. Obecnie, podróżując koleją, można cieszyć się zarówno japońskim, jak i zachodnim jedzeniem[6].
Początkowo sprzedawano ekiben, podając je głodnym pasażerom przez okno w pociągu. Rozwój japońskiej kolei i pojawienie się szybkich pociągów dalekobieżnych sprawiły, że sprzedawanie bento w ten sposób stało się niepraktyczne. Po pierwsze skrócenie czasu podróży pociągnęło za sobą skrócenie czasu postoju na stacjach, po drugie- okna w pociągach na linii Shinkansen musiały pozostać zamknięte. Obecnie na stacjach znajdują się sklepy specjalizujące się w sprzedaży bento. Są to zarówno małe kioski, jak i duże punkty, w których można nabyć gotowy zestaw ekiben. Na dworcach w dużych miastach liczba stoisk z bento jest bardzo duża. Nawet jeśli pasażer nie zdąży zakupić ekiben przed odjazdem, może to w większości przypadków zrobić w trakcie podróży, kupując zestaw sprzedawany w pociągu. Należy jednak zaznaczyć, że dotyczy to przede wszystkim dworców i pociągów dalekobieżnych, czyli znajdujących się na linii kolejowej Shinkansen. Na małych stacjach linii regionalnych zakup ekiben może być mocno utrudniony, a w przypadku niektórych miejsc po prostu niemożliwy.
Pojemniki na ekiben
Pudełka na ekiben są zazwyczaj wykonane z tworzywa sztucznego, nierzadko imitującego drewno. Na niektórych stacjach można zakupić również pojemniki wykonane z materiałów o wiele wyższej jakości, np. bento ceramiczne lub bento drewniane. To pojemniki wielokrotnego użytku. Koszt zakupu ekiben z drewna lub ceramiki jest o wiele wyższy, aniżeli ekiben w opakowaniu z tworzywa sztucznego. Ekiben w ceramicznym naczyniu sprzedaje się m.in. na stacji Yokokawa w prefekturze Gunma. Serwuje się w nim kamameshi w stylu donburi, składające się z warstwy ryżu przykrytej mięsem i warzywami, często z dodatkiem marynowanego imbiru[7]. Po zakończonym posiłku naczynie można pozostawić sobie na pamiątkę i używać do codziennego gotowania. Touge no kamameshi to jeden z najpopularniejszych ekiben w Japonii. Jego sprzedaż sięga roku 1958.
Rodzaje ekiben
Bento kupowane na stacjach jest niezwykle różnorodne. Zazwyczaj jego podstawą jest ryż, choć można zakupić także bento z dodatkiem makaronu. Zestawy są mniej lub bardziej rozbudowane. Mogą to być proste pudełka składające się np. z ryżu, ryby i porcji warzyw lub bardzo różnorodne, w których znajdziemy dodatkowo porcję mięsa, makaron, jajka itp. Obecnie na stacjach można nabyć także zestawy dostosowane do diety klientów, np. wegetariańskie. Wybór uzależniony jest od preferencji smakowych oraz zasobu portfela podróżującego. W komplecie z ekiben otrzymuje się pałeczki . Koszt zakupu ekiben waha się zazwyczaj od 500 do 1500 jenów. Cena zestawu uzależniona jest od jego zawartości oraz materiału, z którego wykonano pudełko.
O ile początkowo na stacjach można było zakupić jedynie dość skromne potrawy, jak należy się domyślać, głównie omusubi zapakowane w bambusowy liść, to obecnie w Japonii wybór bento sprzedawanego na dworcach jest ogromny. W Japonii istnieje ponad 1600 rodzajów ekiben. Można je zamknąć w 5 kategoriach.
Bento w stylu makunouchi
Pierwszy rodzaj ekiben to bento w stylu makunouchi. To bento, które w środku skrywa małe porcje różnego rodzaju potraw. Składa się ono najczęściej z trzech typów produktów: węglowodanów w postaci zazwyczaj przyprawionego ryżu, nierzadko w formie hinamaru bento, białek w postaci ryb, owoców morza, mięsa lub jajek oraz warzyw, najczęściej poddanych obróbce termicznej lub marynowanych. To najpopularniejszy rodzaj ekiben w Japonii.
Kamameshi Źródło zdjęcia: blog.livedoor.jp
Donburi
Drugi typ ekiben obejmuje potrawy typu donburi. Słowo donburi odnosi się do miski wypełnionej ryżem. Danie to składa się z ryżu przykrytego warstwą przyprawionych dodatków, tj. np. mięso, jajka, ryby, owoce morza, warzywa. Istnieje wiele rodzajów donburi, w zależności od regionu, użytych składników, preferencji smakowych. Typem donburi jest wspomniane wcześniej kamameshi gotowane w naczyniu nazywanym Kama. Popularnym donburi jest też soboro don, czyli ryż przykryty warstwą przyprawionego mielonego mięsa drobiowego, jajkiem i warzywami[8].
Sushi
Kolejny rodzaj ekiben składa się z sushi pod różnymi postaciami. Może to być nigiri sushi, temari sushi, maki sushi i wiele innych. Najbardziej znanym jest Masu No Sushi sprzedawany na stacji Toyama. To jedno z najpopularniejszych ekiben w zachodniej Japonii[9]. Wyglądem przypomina okrągłe ciasto składające się z warstwy ryżu przykrytej surową rybą. Masu No Sushi zawijane jest w liście bambusa. Po odpakowaniu dzieli się je na sześć lub osiem części przy pomocy dołączonego nożyka, a następnie je.
Omusubi
W czwartej kategorii znajduje się omusubi/onigiri, będące najprostszym i najtańszym bento. Te ryżowe kulki z kilkusetletnią tradycją nadziewa się różnymi dodatkami takimi jak, np. grillowany łosoś, morela umeboshi, tuńczyk, płatki ryby bonito i wiele innych. Formuje się je w kształt trójkąta lub jajka i niekiedy zawija w płat nori.
Lokalne specjały
Ostatnią kategorię tworzą lokalne specjały. Wśród popularnych ekiben charakterystycznych dla danego regionu warto wymienić IkaMeshi, czyli gotowane w całości kalmary nadziewane ryżem sprzedawane w prefekturze Hokkaido, Daruma bento z prefektury Gunma, które serwuje się w specjalnym pojemniku ukazującym japońską lalkę daruma, czy choćby opisane wcześniej kamameshi oraz masu no sushi[10]. Podróżujący pociągami Japończycy a także turyści mogą zapoznać się z kuchnią wielu regionów Kraju Kwitnącej Wiśni.
Jedzenie w ekiben jest pożywne, ma bowiem zaspokoić głód w trakcie dłuższej podroży pociągiem. Cieszy nie tylko podniebienie podróżnych, ale i ich oczy. Precyzyjnie ułożone składniki wyglądają zawsze niezwykle estetycznie. Ekiben można zakwalifikować do posiłku typu fast food. Trzeba mieć jednak na względzie to, że japoński fast food w żaden sposób nie przypomina fast foodu znanego w krajach zachodnich. O ile np. europejskie dania typu fast food mają podobny smak, kształt, opakowanie, to już japońskie są niezwykle różnorodne, mają odmienne tekstury, smaki i kształty. Ta różnorodność w połączeniu z wysokim poziomem estetyki sprawia, że ekiben to najbardziej wyrafinowany fast food na świecie.
[1] M. Nishida, History od the Shinkansen, [w:], Red. A. Straszak, The Shinkansen High-SpeedRail Network of Japan, s. 11-12.
[2] P. Fieldhouse, Food and Nutrition: Customs and culture, s. 215.
[3]K. Ekuan, The aesthetics of the japanese lunchbox, 2000, s. 193.
[4] P. Fieldhouse, op.cit, s. 216.
[5]Ibidem.
[6]Ibidem, s. 217.
[7]Mi. Ashkenazi, J. Jacob, Food Culture in Japan, s. 126.
[8] P. Fieldhouse, op.cit, s. 217.
[9]Ibidem, s. 218.
[10] Czytaj więcej: http://voyapon.com/ekiben-the-railroads-bento-of-japan/
Jeśli planujecie podróż do Japonii, to koniecznie na listę rzeczy do wypróbowania wpiszcie ekiben. A jeśli uda Wam się zrobić zdjęcie zestawu zakupionego na japońskiej stacji, koniecznie podeślijcie je na [email protected].
Make bento, not war! ♥
